Zespół jelita drażliwego (IBS)
Zespół jelita drażliwego (ZJN, ang. irritable bowel syndrome – IBS) to powszechna, przewlekła choroba przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się bólem brzucha, nawracającymi uporczywymi wzdęciami oraz zmianą rytmu wypróżnień, zmianą konsystencji oddawania stolca bez istotnej konkretnej przyczyny. Bardzo często wraz z IBS mogą występować dodatkowe objawy, inne niż żołądkowo-jelitowe, do których należą zmęczenie, dysfunkcje seksualne, częste oddawanie moczu, zaburzenia snu, apatia, wypalenie zawodowe czy nawet depresja.
Spis treści
Zdarza się, że to schorzenie jest towarzyszące innej jednostce chorobowej, jak np. chorobie autoimmunologicznej Hashimoto, celiakii czy cukrzycy. Warto w takiej sytuacji doprecyzować objawy choroby.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Objawy, które ujawniają się w chorobie IBS, dotyczą zarówno układu pokarmowego, układu nerwowego, jak też układu hormonalnego. Do czynników patologicznych tego schorzenia zalicza się: nieprawidłowości czynności motorycznej jelit, nadwrażliwość trzewną, nietolerancje pokarmowe, przebycie biegunki infekcyjnej, traumatyczne doświadczenia życiowe, zaburzenia w zakresie funkcji serotoniny, a dokładniej zaburzenia jelitowego układu nerwowego ENS (ang. enteral nervous system), nieprawidłowe nawyki żywieniowe.
Od wielu lat trwają badania, które jednoznacznie potwierdzą korelację pomiędzy zaburzeniami psychicznymi, psychospołecznymi a zespołem jelita nadwrażliwego. U 54–86% pacjentów dotkniętych IBS występuje depresja czy zaburzenia lękowe oraz inne problemy psychospołeczne (Jarosz i Dzieniszewski, 2006). Powstaje tylko pytanie jak narazie bez odpowiedzi co było pierwsze? Depresja czy IBS?
Rozpoznanie IBS
Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego jest dość trudne, ponieważ w pierwszym etapie trzeba całkowicie wyeliminować choroby, które mają podobne objawy. Należy wspomnieć, że IBS to schorzenie niezagrażające życiu, inaczej niż w przypadku nieleczonych, niezdiagnozowanych innych chorób dotyczących jelit.
Do postawienia całkowitej i jednoznacznej diagnozy oprócz badań diagnostycznych i eliminacji innych jednostek chorobowych, wykorzystywane przez lekarzy są tzw. kryteria rzymskie. Obecnie mamy IV kryteria:
- Postać zaparciowa, tj. IBS-C (ang. constipation)
Kał jest twardy lub grudkowaty w przypadku co najmniej 25% wypróżnień i luźny zawiesisty lub wodnisty . - Postać biegunkowa, tj. IBS-D (ang. diarrhea)
Kał jest luźny zawiesisty lub wodnisty w przypadku co najmniej 25% wypróżnień i twardy lub grudkowaty . - Postać mieszana, tj. IBS-M (ang. mixed)
Kał jest twardy lub grudkowaty lub luźny zawiesisty albo wodnisty w co najmniej 25% wypróżnień. - Postać nieokreślona, tj. IBS-U (ang. unclassified)
Zmiany konsystencji kału nie spełniają kryteriów wyżej wymienionych podtypów.
Należy podkreślić, że schorzenie IBS ma nieznaną etiologię, a co za tym idzie – dobranie odpowiedniej, skutecznej diety wymaga cierpliwości zarówno od osoby prowadzącej, jak też samego chorego. Konieczne jest zaangażowanie obu stron.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Dla osób zmagających się z IBS typu zaparciowego zaleca się stosowanie diety opartej na wysokiej podaży błonnika, głównie błonnika w formie nierozpuszczalnej, jak otręby czy płatki owsiane. Błonnik pobudza perystaltykę jelit, wpływa na zwiększenie masy kałowej, a co za tym idzie – na krótszy czas pozostania resztek pokarmowych w jelitach.
Jednakże w sytuacji, kiedy zaparcie utrzymuje się już bardzo długo, produkty z dużą ilością błonnika mogą spowodować nasilenie wzdęć i produkcją gazów trudnych do ich eliminacji. W takiej sytuacji najlepiej sięgnąć po błonnik rozpuszczalny tj np. babka płesznika.
Produkty obfitujące w błonnik to przede wszystkim: warzywa, w tym w szczególności warzywa strączkowe, owoce, produkty zbożowe pełnoziarniste. Zwiększając poziom błonnika w diecie, należy pamiętać o odpowiedniej podaży wody. Istotne jest również unikanie produktów zapierających, do których należą np. czekolada, banany, jasne pieczywo, biały ryż, mąka ziemniaczana, mocna herbata, kakao czy napar z suszonych jagód.
W ostatnim czasie dużym powodzeniem w łagodzeniu dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego cieszy się dieta oparta na FODMAP (ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols). Niektóry rodzaj węglowodanów jest fermentowany przez bakterie jelitowe w jelicie grubym, czego skutkiem ubocznym jest wytwarzanie gazów, wywołanie bolesnych wzdęć. Dieta z niskim FODMAP pomaga niwelować te przykre objawy.
Ogólną zasadą postępowania w zespole jelita nadwrażliwego w postaci biegunkowej jest stosowanie diety lekkostrawnej ze znacznym ograniczeniem błonnika, tzn. diety z niską podażą błonnika. Ponadto należy ograniczyć ilość tłuszczów, które ułatwiają przesuwanie kału.
U osób zmagających się z IBS-D rekomendowane jest też stosowanie diety z niskim FODMAP. Dodatkowo należy prowadzić dzienniczek samoobserwacji. Dieta z niskim FODMAP powinna zostać rozpisana przez lekarza, dietetyka lub osobę specjalizującą się w tego typu zaleceniach dietetycznych. Zmiana sposobu żywienia pod opieką specjalisty może przynieść pożądane skutki, takie jak wyciszenie objawów.
Osoby z IBS postaci biegunkowej powinny w swoim codziennym życiu wprowadzić kilka zasad, które będą zapobiegać występowaniu biegunek, takich jak:
- Stosowanie urozmaiconej, zbilansowanej diety, która będzie dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych.
- Planowanie posiłków w odstępach 3–4-godzinnych, spożywanie pokarmów o stałej porze, w niewielkich ilościach.
- Dieta ubogobłonnikowa, z niską zawartością tłuszczu.
- Wybieranie chudego mięsa.
- Unikanie produktów zawierających tryptofan.
- Ograniczenie spożycia cukru, sztucznych słodzików, kofeiny.
- Rozważenie suplementacji probiotykami, prebiotykami, symbiotykami
Postać mieszana IBS charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem biegunek i zaparć. Należy wdrożyć dietę lekkostrawną opartą na małej ilości węglowodanów fermentujących, ograniczeniu produktów z dużą zawartością tryptofanu, wysokobłonnikowych, ograniczeniu ilości tłuszczów. Należy spożywać mniejsze posiłki, ale często i w regularnych odstępach. Unikać produktów wysoko przetworzonych oraz zwracać uwagę na odpowiednią obróbkę termiczną, unikać smażenia na korzyść gotowania w wodzie, na parze, pieczenia w piekarniku. W sytuacji, kiedy objawy dotyczą zaparć, podobnie jak w przypadku pojawienia się biegunek, należy wdrożyć dietę lekkostrawną, ograniczyć węglowodany fermentujące. W postaci zaparciowej należy zwiększyć ilość błonnika w diecie.
Zespół jelita drażliwego to choroba przewlekła, która manifestuje się przykrymi dolegliwościami, okresami zaostrzenia, ale też wyciszenia. Stosowanie odpowiedniej diety odgrywa fundamentalną rolę, może przyczynić się do wystąpienia fazy wyciszenia. Niestety sama dieta w przypadku jelita nadwrażliwego jest niewystarczająca. Osoby zmagające się z tym schorzeniem powinny zwrócić się o pomoc do psychologa i/lub psychiatry, który wskaże, jakie działania należy podjąć, jeżeli chodzi o pracę ze stresem.
