„Kolano skoczka” – zmiany degeneracyjne więzadła rzepki

Więzadło właściwe rzepki stanowi końcowy fragment mięśnia czworogłowego, czyli największego i najważniejszego prostownika stawu kolanowego. Biegnie od wierzchołka rzepki w dół, przyczepiając się do kości piszczelowej na guzowatości piszczeli. Wyprost stawu kolanowego związany jest z napięciem mięśnia czworogłowego, przeniesieniem siły na podudzie i stabilizacją kolana podczas ekscentrycznego hamowania w chodzie. Typowe objawy jakie daje kolano skoczka to ból poniżej rzepki pojawiający się podczas czynnego wyprostu kolana, schodzenia ze schodów, przysiadu czy podskoku, uczucie pełności kolana. Widoczna jest asymetria obrysu rzepek, może pojawić się obrzęk, dochodzi do osłabienia siły mięśnia czworogłowego.

Na podstawie rozległości i czasu występowania dolegliwości wyróżnia się 4 stopnie uszkodzenia:

• ból występuje po wysiłku
• ból pojawia się przed i po wysiłku, ustępuje po rozgrzewce
• ból występuje podczas całej aktywności fizycznej, treningu
• ból utrzymuje się cały czas, może prowadzić do zerwania więzadła rzepki

Dysfunkcja ta dotyczy sportowców, których aktywność wiąże się z wykonywaniem dużej ilości wyskoków oraz lądowań czyli siatkarzy, koszykarzy, piłkarzy ręcznych, skoczków narciarskich, jak również biegaczy. Długotrwałe obciążenia więzadła rzepki podczas lądowań powodują mikrourazy w dystalnej części rzepki, co w konsekwencji prowadzi do przeciążenia i neowaskularyzacji (tworzenia nowych naczyń krwionośnych) tego obszaru.

Czynniki ryzyka

Do czynników ryzyka zaliczamy:

• zły dobór obciążeń treningowych
• nierównowagę siły mięśni kończyny dolnej (mięśnie kulszowo-goleniowe, przywodziciele, mięśnie podudzia, mięśnie pośladkowe)
• zaburzenia biomechaniki kończyny dolnej (asymetria długości kończyn, asymetria ustawienia rzepek, przodopochylenie miednicy)
• słabą stabilizację centralną.

Badanie kliniczne obejmuje badanie palpacyjne proksymalnej części więzadła z jednoczesnym przodopochyleniem rzepki, można posłużyć się również badaniem USG oraz MRI ukazującym zmiany degeneracyjne w więzadle, oraz jego pogrubienie w proksymalnej części.

Kolano skoczka – metody leczenia

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest leczenie zachowawcze. W pierwszym etapie kontuzji zastosowanie ma protokół PRICE:

• P – ochrona – przed dalszym obciążaniem więzadła, zaniechanie czynności, które wywołują ból (skoków, przysiadów, lądowań)
• R – odpoczynek – ograniczenie aktywności do takich, które nie obciążają SRU
• I – lód – 5 x dziennie po 15 minut
• C – kompresja – bandażem lub opaską, aby zapobiec obrzękowi
• E – elewacja – uniesienie kończyny

Następne etapy leczenia obejmują: – wprowadzenie gimnastyki i stretchingu mięśnia czworogłowego, mięśni pośladkowych, kulszowo-goleniowych i mięśni podudzia

• wprowadzenie ćwiczeń w bezbolesnym zakresie ruchu
• ćwiczenia proprirecepcji
• ćwiczenia stabilizacji centralnej w połączeniu z treningiem funkcjonalnym.

Najważniejszym etapem leczenia jest wprowadzenie treningu ekscentrycznego dla mięśnia czworogłowego. Pacjent wykonuje przysiad na chorej nodze z wykorzystaniem podwyższenia w postaci skośnego schodka, następnie wprowadza się utrudnienie w postaci dodatkowego obciążenia. Trening rozpoczyna się od płynnych ruchów i pracy w łańcuchach zamkniętych (np. z wykorzystaniem suwnicy) kolejno wprowadzając ćwiczenia przygotowujące do pracy typowo funkcjonalnej jak skipy, skoki oraz ćwiczenia plyometryczne.

Trening prowadzony w sposób intensywny, trwa do 12 tygodni i prowadzi do całkowitego cofnięcia objawów oraz powrotu do swojej aktywności. Jeśli w ciągu 5 miesięcy leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów, stosuje się leczenie operacyjne obejmujące artroskopowe nawiercanie więzadła, przecinanie troczków rzepki i usuwanie martwiczych elementów.

Kolano skoczka – czy i ja możemy zapobiegać?

Działaniami prewencyjnymi w przypadku tej dysfunkcji są:

• prawidłowo dobrane obuwie treningowe
• rozgrzewka ze szczególnym uwzględnieniem poprawy elastyczności i ukrwienia mięśnia czworogłowego
• właściwy dobór obciążeń treningowych
• trening koordynacyjno-stabilizacyjny
• trening sensomotoryczny z wykorzystaniem niestabilnego podłoża

Kolano skoczka – biomechanika więzadła rzepki

Więzadło rzepki, będące końcowym przedłużeniem mięśnia czworogłowego uda, pełni kluczową rolę w stabilizacji i przenoszeniu sił przez staw kolanowy podczas ruchów zgięcia i wyprostu. W kontekście sportów wymagających dynamicznych wyskoków i lądowań, takich jak siatkówka, koszykówka czy piłka ręczna, więzadło to jest narażone na powtarzalne i intensywne obciążenia ekscentryczne. Podczas skoku mięsień czworogłowy generuje znaczną siłę, która jest przekazywana przez więzadło rzepki na kość piszczelową, umożliwiając wyprost stawu kolanowego oraz stabilizację całej kończyny dolnej.

W fazie lądowania, gdy dochodzi do ekscentrycznego hamowania ruchu, więzadło rzepki jest zmuszone do absorbowania energii kinetycznej, co prowadzi do dużych sił kompresyjnych i rozciągających działających na jego strukturę. Powtarzalne mikrourazy spowodowane tymi siłami mogą wywoływać miejscowe przeciążenia, które w dłuższym okresie prowadzą do uszkodzeń strukturalnych, takich jak zmiany degeneracyjne w tkance więzadłowej. Degeneracja ta jest charakterystyczna dla zespołu „kolana skoczka”, gdzie neowaskularyzacja oraz proliferacja włókien kolagenowych o zmniejszonej wytrzymałości prowadzą do osłabienia integralności więzadła.

Kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój zespołu kolana skoczka jest nierównomierne rozkładanie obciążeń podczas fazy lądowania. Nieprawidłowa biomechanika kończyny dolnej, taka jak zaburzenia osi mechanicznej kolana, zła stabilizacja centralna czy dysproporcja siły mięśniowej pomiędzy mięśniem czworogłowym uda a mięśniami kulszowo-goleniowymi, może dodatkowo zwiększać ryzyko mikrourazów. W szczególności, nadmierne napięcie mięśnia czworogłowego w połączeniu z deficytem elastyczności zwiększa siły kompresyjne działające na więzadło rzepki, co sprzyja dalszemu jego przeciążeniu i nasileniu objawów.

Z biomechanicznego punktu widzenia, każdorazowe lądowanie z wyskoku wiąże się z koniecznością dynamicznej stabilizacji stawu kolanowego, a kluczową rolę w tej stabilizacji odgrywa mięsień czworogłowy wraz z więzadłem rzepki. Brak odpowiedniego przygotowania mięśniowego, nieprawidłowa technika lądowania lub brak odpowiedniej rozgrzewki i rozciągania mogą znacznie zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu kolana skoczka. W zaawansowanych przypadkach, nieleczone zmiany degeneracyjne mogą prowadzić do osłabienia strukturalnego więzadła i w konsekwencji do jego częściowego lub całkowitego zerwania, co wymaga interwencji chirurgicznej.

Kolano skoczka – różnice w postępowaniu zachowawczym i chirurgicznym

W leczeniu zespołu kolana skoczka, kluczową rolę odgrywa wybór odpowiedniego podejścia terapeutycznego, które zależy od stopnia zaawansowania zmian degeneracyjnych więzadła rzepki oraz od indywidualnych czynników związanych z pacjentem, takich jak wiek, poziom aktywności fizycznej oraz oczekiwania co do powrotu do pełnej sprawności.

Postępowanie zachowawcze jest zazwyczaj pierwszą linią terapii, szczególnie w przypadkach, gdy zmiany degeneracyjne są wczesne lub umiarkowane, a objawy nie powodują znacznego upośledzenia funkcji. Podstawą leczenia zachowawczego jest program rehabilitacyjny skoncentrowany na treningu ekscentrycznym mięśnia czworogłowego uda, który ma na celu poprawę wytrzymałości i elastyczności więzadła rzepki. Trening ekscentryczny, często wykonywany na pochyłym podłożu, umożliwia kontrolowane obciążanie więzadła, co stymuluje procesy naprawcze w tkance. Dodatkowo, fizjoterapia obejmuje ćwiczenia propriocepcji, stabilizacji centralnej oraz techniki manualne, takie jak masaż poprzeczny więzadła, które wspomagają redukcję bólu i poprawę funkcji stawu kolanowego.

W ramach postępowania zachowawczego, ważne jest również wprowadzenie modyfikacji aktywności fizycznej, aby zredukować obciążenie więzadła rzepki i zapobiec dalszym mikrourazom. Fizykoterapia, w tym terapia falą uderzeniową, ultradźwięki, oraz krioterapia, może być stosowana jako uzupełnienie leczenia, mające na celu zmniejszenie stanu zapalnego i bólu.

Interwencja chirurgiczna jest rozważana w przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy po upływie co najmniej sześciu miesięcy, a objawy są na tyle nasilone, że znacząco ograniczają codzienne funkcjonowanie pacjenta. Do najczęściej stosowanych procedur chirurgicznych w leczeniu kolana skoczka należy artroskopowe nawiercanie więzadła rzepki, które stymuluje procesy gojenia poprzez pobudzenie neowaskularyzacji i regeneracji tkanki. Często wykonuje się także usunięcie martwiczych fragmentów więzadła oraz uwolnienie troczków rzepki, co zmniejsza napięcie w obrębie stawu kolanowego i redukuje dolegliwości bólowe.

Wskazania do zabiegu chirurgicznego obejmują:

• brak odpowiedzi na leczenie zachowawcze
• utrzymujący się silny ból, który uniemożliwia wykonywanie codziennych czynności
• znaczące zmniejszenie funkcji stawu kolanowego, które wpływa na jakość życia pacjenta
• postępujące zmiany degeneracyjne w więzadle rzepki, potwierdzone badaniami obrazowymi, takimi jak MRI

Rokowania po operacji w przypadku kolana skoczka są generalnie korzystne, pod warunkiem, że pacjent przestrzega zaleceń dotyczących rehabilitacji pooperacyjnej. Proces powrotu do pełnej aktywności fizycznej może trwać od kilku miesięcy do roku, w zależności od stopnia zaawansowania zmian przedoperacyjnych oraz intensywności rehabilitacji. Kluczowe znaczenie ma kontynuowanie treningu ekscentrycznego oraz ćwiczeń propriocepcyjnych, aby wzmocnić strukturę więzadła rzepki i zapobiec nawrotom schorzenia.

Wybór między leczeniem zachowawczym a chirurgicznym powinien być dokonywany na podstawie kompleksowej oceny klinicznej i funkcjonalnej pacjenta, z uwzględnieniem jego celów oraz oczekiwań co do powrotu do pełnej sprawności.

Leczenie zapewnia: CKR Filia Warszawa Praga Południe „Majdańska Team”