Tendinopatie – czym są, jak je rozpoznać?

Tendinopatie to grupa schorzeń dotyczących ścięgien, które mogą znacząco ograniczać sprawność ruchową i utrudniać codzienne funkcjonowanie. Choć najczęściej kojarzone są z urazami sportowymi, mogą dotyczyć również osób wykonujących powtarzalne czynności w pracy czy prowadzących siedzący tryb życia. Choroby te mają złożoną etiologię i różnorodne objawy, dlatego ich diagnostyka i leczenie wymagają interdyscyplinarnego podejścia. Jakie są najczęstsze przyczyny tendinopatii? Jak odróżnić je od innych schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego? I jakie metody terapeutyczne przynoszą najlepsze efekty?

Jakie są główne przyczyny tendinopatii?

Tendinopatie są wynikiem przewlekłego przeciążenia i stopniowej degeneracji ścięgien, a ich rozwój może być spowodowany zarówno czynnikami biomechanicznymi, metabolicznymi, jak i środowiskowymi. W przeciwieństwie do ostrych stanów zapalnych, tendinopatie mają charakter przewlekły i zwykle rozwijają się na przestrzeni tygodni lub miesięcy w wyniku wielokrotnych mikrourazów, niewłaściwego obciążenia lub osłabionej zdolności do regeneracji tkanki łącznej.

Przeciążenie mechaniczne i mikrourazy

Najczęstszą przyczyną tendinopatii jest przewlekłe przeciążenie mechaniczne ścięgien, wynikające z nadmiernej aktywności fizycznej lub wykonywania powtarzalnych ruchów. W takich warunkach ścięgno nie ma wystarczającej ilości czasu na regenerację, co prowadzi do stopniowej degradacji jego struktury.

• Intensywne treningi sportowe – szczególnie w dyscyplinach wymagających częstych skoków, sprintów lub ruchów rotacyjnych (np. bieganie, tenis, siatkówka, piłka nożna).
• Monotonne czynności zawodowe – praca wymagająca powtarzalnych ruchów (np. pisanie na klawiaturze, praca przy taśmie produkcyjnej, gra na instrumencie) prowadzi do chronicznego przeciążenia.
• Nagła zmiana intensywności aktywności fizycznej – zbyt szybkie zwiększenie obciążenia treningowego (np. wzrost liczby przebiegniętych kilometrów lub dodanie ćwiczeń siłowych) zwiększa ryzyko mikrourazów.

W warunkach przeciążenia mechanicznego dochodzi do upośledzenia równowagi między procesami degradacji i regeneracji w ścięgnie, co skutkuje nagromadzeniem uszkodzeń kolagenu typu I i jego zastępowaniem mniej wytrzymałym kolagenem typu III. Taki proces prowadzi do osłabienia struktury ścięgna i wzrostu podatności na dalsze uszkodzenia.

Nieprawidłowe wzorce ruchowe i biomechanika ciała

Tendinopatia może również wynikać z nieprawidłowej mechaniki ruchu, co prowadzi do nierównomiernego rozkładu sił działających na ścięgna. Zaburzenia biomechaniczne mogą obejmować:

• Wady postawy – np. nadmierna lordoza lędźwiowa, koślawość kolan czy asymetria bioder powodują nierównomierne obciążenie kończyn.
• Nieprawidłowa technika ruchu – niewłaściwa mechanika biegu, skoków lub podnoszenia ciężarów może nadmiernie obciążać określone grupy ścięgien.
• Brak stabilizacji mięśniowej – osłabienie mięśni głębokich prowadzi do niekontrolowanych ruchów kompensacyjnych, które zwiększają ryzyko przeciążenia ścięgien.
• Dysbalans mięśniowy – nadmiernie rozwinięta jedna grupa mięśniowa (np. mięśnie czworogłowe w stosunku do ścięgien podkolanowych) może prowadzić do nierównomiernego rozłożenia obciążeń i przeciążenia ścięgien.

Niedostateczna regeneracja i brak adaptacji do obciążeń

Tendinopatie rozwijają się również w przypadku zaburzenia procesów regeneracyjnych, które powinny zachodzić między okresami intensywnego wysiłku. Czynniki utrudniające regenerację obejmują:

• Brak odpowiednich przerw między treningami – jeśli organizm nie ma wystarczającej ilości czasu na odbudowę włókien kolagenowych, dochodzi do ich stopniowej degradacji.
• Niewystarczające nawodnienie i odżywianie – niedobory białka, witaminy C, cynku i magnezu mogą osłabiać procesy naprawcze tkanek.
• Przewlekły stres i brak snu – zwiększony poziom kortyzolu może negatywnie wpływać na syntezę kolagenu i osłabiać zdolność regeneracji tkanek.
• Brak odpowiedniej rozgrzewki i rozciągania – nagłe obciążenie nieprzygotowanego ścięgna zwiększa ryzyko uszkodzeń mikroskopowych, które w dłuższym czasie prowadzą do tendinopatii.

Czynniki metaboliczne i choroby przewlekłe

Niektóre choroby ogólnoustrojowe i zaburzenia metaboliczne mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tendinopatii, ponieważ wpływają na procesy gojenia, syntezę kolagenu i ukrwienie tkanek.

• Cukrzyca typu 2 – podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do zaburzeń metabolizmu kolagenu oraz zwiększa ryzyko stanów zapalnych w obrębie ścięgien.
• Hipercholesterolemia – wysoki poziom cholesterolu wpływa na pogorszenie struktury kolagenu, co osłabia mechaniczne właściwości ścięgien.
• Choroby autoimmunologiczne – reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy toczeń mogą przyczyniać się do degeneracji ścięgien w wyniku przewlekłego procesu zapalnego.
• Otyłość – nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, co predysponuje do przeciążenia ścięgien kończyn dolnych.

Zmiany związane z wiekiem i ukrwieniem ścięgien

Ścięgna mają ograniczoną zdolność do regeneracji, ponieważ są słabo unaczynione, co oznacza, że procesy naprawcze zachodzą w nich znacznie wolniej niż w innych tkankach. Wraz z wiekiem dochodzi do naturalnego zmniejszenia syntezy kolagenu oraz spadku elastyczności tkanek, co zwiększa podatność na uszkodzenia.

• Osoby po 40. roku życia częściej doświadczają tendinopatii, szczególnie w obszarze ścięgna Achillesa, stożka rotatorów i ścięgien nadgarstka.
• Niedostateczne ukrwienie ścięgien powoduje wolniejszą regenerację i zwiększoną podatność na mikrourazy.
• Zmniejszona elastyczność wynikająca z procesu starzenia się tkanek prowadzi do zwiększonego ryzyka zerwań i degeneracji.

 Tendinopatie – jakie objawy?

Tendinopatie często rozwijają się stopniowo i mogą być bagatelizowane w początkowych stadiach. W przeciwieństwie do ostrego zapalenia ścięgien, które wiąże się z intensywnym bólem i obrzękiem, tendinopatie mają charakter przewlekły i charakteryzują się specyficznymi objawami, takimi jak:

• ból o zmiennym nasileniu – często pojawia się po wysiłku, a w późniejszych stadiach również w spoczynku,
• sztywność i ograniczona ruchomość – szczególnie po okresie bezczynności (np. rano po przebudzeniu),
• osłabienie siły mięśniowej – towarzyszące przewlekłemu przeciążeniu, prowadzące do kompensacyjnych zmian w mechanice ruchu,
• tkliwość w miejscu przyczepu ścięgna – wyczuwalna palpacyjnie, niekiedy z wyraźnym zgrubieniem struktury ścięgna.

Objawy mogą obejmować różne obszary ciała, w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Do najczęstszych postaci tendinopatii należą:

• tendinopatia ścięgna Achillesa – powodująca ból w tylnej części pięty, nasilający się przy chodzeniu i bieganiu,
• tendinopatia rzepki (kolano skoczka) – występująca głównie u sportowców, objawiająca się bólem przedniej części kolana,
• tendinopatia stożka rotatorów – dotycząca barku, często spotykana u osób wykonujących powtarzalne ruchy ramion,
• tendinopatia nadgarstka (zespół de Quervaina) – charakteryzująca się bólem w okolicy kciuka i ograniczeniem ruchomości nadgarstka.

Jakie metody diagnostyczne są stosowane w ocenie tendinopatii?

Rozpoznanie tendinopatii opiera się na wywiadzie klinicznym, badaniu fizykalnym oraz metodach obrazowych, które pozwalają na ocenę stopnia zmian degeneracyjnych w ścięgnie.

Badanie palpacyjne i testy funkcjonalne – pozwalają na ocenę bolesności, zakresu ruchu i ewentualnych kompensacyjnych wzorców ruchowych. Ultrasonografia (USG) – umożliwia ocenę struktury ścięgna, wykrycie zgrubień, mikrozerwań oraz obrzęku. Rezonans magnetyczny (MRI) – stosowany w przypadkach wątpliwych, pozwala na szczegółową analizę zmian degeneracyjnych i wykluczenie innych patologii.

Jakie metody leczenia są najskuteczniejsze?

Leczenie tendinopatii wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia zarówno eliminację czynników ryzyka, jak i stopniowe przywracanie prawidłowej funkcji ścięgna. Z uwagi na przewlekły charakter schorzenia, kluczowe jest połączenie terapii zachowawczej, fizjoterapii oraz ewentualnych interwencji farmakologicznych, dostosowanych do stopnia uszkodzenia tkanki. W większości przypadków leczenie nie wymaga zabiegów chirurgicznych, jednak w sytuacjach, gdy zmiany degeneracyjne są zaawansowane, może być konieczna interwencja operacyjna.

Podstawowym celem leczenia zachowawczego jest zmniejszenie bólu i przywrócenie funkcji ścięgna poprzez odpowiednie dawkowanie obciążeń, fizjoterapię oraz metody wspomagające regenerację tkanek.

Modyfikacja obciążeń jest jednym z kluczowych elementów terapii. W pierwszej fazie leczenia należy unikać czynności prowokujących ból oraz ograniczyć aktywności prowadzące do przeciążenia ścięgna. Stopniowe wprowadzanie ćwiczeń ekscentrycznych, czyli ruchów wydłużających mięsień podczas jego aktywacji, pozwala na wzmocnienie struktury ścięgna i jego adaptację do obciążeń. Regularnie stosowane ćwiczenia ekscentryczne, takie jak opuszczanie pięty na krawędzi schodka w przypadku tendinopatii ścięgna Achillesa, są uznawane za jeden z najbardziej efektywnych sposobów poprawy funkcji ścięgna.

Fizjoterapia stanowi podstawę leczenia tendinopatii i obejmuje różnorodne metody wspomagające procesy naprawcze w tkankach. Techniki terapii manualnej, w tym masaż poprzeczny oraz mobilizacje tkanek miękkich, pomagają w redukcji napięcia oraz poprawie mikrokrążenia w obszarze ścięgna. Terapia falą uderzeniową (ESWT) jest często stosowana w przewlekłych tendinopatiach, gdyż stymuluje regenerację tkanek i poprawia ukrwienie. Ultradźwięki i elektroterapia również mogą być pomocne w zmniejszaniu bólu i poprawie funkcji tkanki.

Coraz częściej w leczeniu tendinopatii wykorzystuje się nowoczesne metody fizykalne, takie jak terapia INDIBA®, która opiera się na technologii radiofrekwencji o wysokiej częstotliwości. Terapia ta działa na poziomie komórkowym, poprawiając metabolizm i przyspieszając regenerację tkanek poprzez stymulację mikrocyrkulacji i aktywację procesów naprawczych. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie bólu i stanu zapalnego, a także zwiększenie elastyczności ścięgna, co przekłada się na lepszą jakość ruchu i szybszy powrót do pełnej sprawności.

Farmakoterapia w tendinopatii ma ograniczoną skuteczność, jednak w niektórych przypadkach może wspomagać terapię. Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą być stosowane krótkoterminowo w celu złagodzenia bólu, jednak nie wpływają na regenerację uszkodzonych włókien kolagenowych. Iniekcje dostawowe, w tym iniekcje z kwasu hialuronowego lub kortykosteroidów, mogą być stosowane w przypadkach, gdy ból znacząco ogranicza funkcjonowanie pacjenta. Kortykosteroidy, mimo że działają przeciwzapalnie, nie są zalecane w przewlekłych tendinopatiach, ponieważ mogą osłabiać strukturę ścięgna i zwiększać ryzyko jego uszkodzenia. Alternatywą są terapie biologiczne, takie jak iniekcje z osocza bogatopłytkowego (PRP), które stymulują regenerację tkanek dzięki wysokiemu stężeniu czynników wzrostu.

Unieruchomienie jest stosowane rzadko i tylko w ostrych przypadkach, gdy unikanie ruchu jest konieczne w celu ograniczenia dalszego przeciążenia uszkodzonego ścięgna. Długotrwałe unieruchomienie nie jest zalecane, ponieważ może prowadzić do osłabienia struktury ścięgna i utraty jego funkcji.

Interwencja chirurgiczna w leczeniu tendinopatii jest stosowana jedynie w przypadkach, gdy terapia zachowawcza nie przynosi poprawy przez okres co najmniej 6–12 miesięcy lub gdy dochodzi do znacznego upośledzenia funkcji ścięgna, prowadzącego do przewlekłego bólu i ograniczenia ruchomości.

Zabiegi operacyjne mogą obejmować:

• Usunięcie zmian degeneracyjnych w obrębie ścięgna,
• Dekompresję i oczyszczenie pochewki ścięgna w przypadku przewlekłego podrażnienia,
• Zszycie lub rekonstrukcję ścięgna w przypadku jego częściowego lub całkowitego zerwania.

Współczesne techniki operacyjne, takie jak artroskopia, pozwalają na minimalnie inwazyjne usunięcie zmian chorobowych, co skraca czas rekonwalescencji i pozwala na szybszy powrót do aktywności. Po operacji kluczowa jest odpowiednia rehabilitacja, obejmująca stopniowe przywracanie zakresu ruchu, ćwiczenia wzmacniające oraz kontrolowane obciążenie ścięgna.

 Tendinopatie – jak zapobiegać nawrotom?

Profilaktyka tendinopatii opiera się na eliminacji czynników ryzyka oraz utrzymaniu prawidłowej biomechaniki ruchu. Wskazane działania to:

• regularne rozciąganie i wzmacnianie mięśni w celu optymalnego wsparcia ścięgien,
• unikanie gwałtownego zwiększania obciążeń treningowych,
• dbanie o odpowiednią technikę ruchu podczas aktywności fizycznej i pracy,
• regeneracja i odpoczynek po intensywnym wysiłku,
• dieta bogata w białko, witaminę C i kolagen, które wspomagają odbudowę tkanek łącznych.

Tendinopatie są częstym problemem wśród osób aktywnych fizycznie, ale mogą dotyczyć także tych, którzy wykonują powtarzalne ruchy w codziennej pracy. Wczesna diagnostyka, odpowiednia terapia i profilaktyka są kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania nawrotom. Kompleksowe podejście, obejmujące fizjoterapię, modyfikację obciążeń i techniki wspomagające regenerację, pozwala na stopniowe przywrócenie sprawności i ograniczenie dolegliwości bólowych.