Skolioza – co to jest?

Jeszcze nie tak dawno skolioza była powodem zwolnienia z ćwiczeń na lekcjach W-F w szkołach, co teraz jest uznawane za błąd i powielanie szkodliwego mitu. Już wiadomo, że skrzywienie kręgosłupa nie jest przeciwwskazaniem do aktywności ruchowej u dzieci. Jakie jeszcze mity o skoliozie pokutują? Na przykład ten, że to „tylko” skrzywienie boczne, podczas gdy skolioza może być deformacją kręgosłupa w jednej z trzech płaszczyzn, albo i we wszystkich jednocześnie. Jest to więc – można powiedzieć – skrzywienie w 3D. Ta trójwymiarowa deformacja może występować w płaszczyźnie czołowej, strzałkowej, poziomej.

Przyczyny występowania skoliozy

Na całym świecie dziesiątki milionów ludzi cierpią z powodu skrzywienia kręgosłupa. Tu kolejny mit: nie jest to spowodowane zawsze „nieprawidłową postawą”, „garbieniem się” czy długim siedzeniem w niewłaściwej pozycji. Do powstania skoliozy mogą prowadzić zaburzenia mięśniowe, nerwowe, wady wrodzone, różna długość kończyn, wady kostne, a na ten moment aż 80% wszystkich przypadków tego schorzenia na świecie uznaje się za powstałe bez widocznej przyczyny, niejako spontanicznie. Kręgosłup w kształcie litery „S” to dolegliwość, którą zauważa się już podczas rozwoju wczesnodziecięcego, a diagnozę słyszą częściej dziewczynki niż chłopcy. Oczywiście, brak ruchu, utrwalona zła postawa dziecka, które spędza ogrom czasu w jednej pozycji, np. grając na telefonie czy przed komputerem, to także czynniki ryzyka. Z kolei, jeśli o pacjentów w podeszłym wieku, skolioza może być spowodowana spondylozą czyli zapaleniem stawów. Również osteoporoza, osłabienie wiązadeł, doznane urazy, złamania, uszkodzenia kręgów – to także może powodować utworzenie się deformacji kręgosłupa w wieku dorosłym.

Skolioza – objawy i diagnostyka

Głównym widocznym objawem skoliozy jest nienaturalnie wyglądająca krzywizna kręgosłupa. To dlatego tak ważne są regularne wizyty u ortopedy dziecięcego; specjalista jest w stanie wykryć skoliozę wieku niemowlęcego i wczesnodziecięcego. Badania przesiewowe dzieci i później młodzieży, rutynowe kontrole, zwracanie uwagi na postawę ciała dziecka i ewentualne nieprawidłowości w jego anatomii czy sposobie poruszania się to podstawa wczesnej diagnozy skrzywienia. Warto zwracać uwagę na takie rzeczy jak nierówno układające się nogawki – jedna jakby krótsza, długa dłuższa – garb, wystające łopatki, czy niesymetryczne wcięcie w talii. Rodzic czy opiekun może zauważyć, że biodra dziecka albo jego ramiona nie są na jednym poziomie, że dziecko wygina jedno biodro, chodzi w nienaturalny sposób oraz/albo często skarży się na ból pleców. Odpowiednim lekarzem będzie tu lekarz ortopeda albo chirurg, który pokieruje dalszą diagnostyką. Na początek przeprowadzi wywiad medyczny, zbada pacjenta i obejrzy krzywiznę kręgosłupa w postawie wyprostowanej i skłonie. Najczęściej to wystarczy, by zdiagnozować skoliozę, ale może być też potrzebne wykonanie rentgena, rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej.

Leczenie skoliozy

Dobra wiadomość jest taka, że skoliozę do około 20 stopni można korygować, zwłaszcza, jeśli nie nastąpił jeszcze koniec procesu wzrostu dziecka. Lekarz zaleci ćwiczenia z fizjoterapeutą, które będą służyć rozciągnięciu mięśni i usunięciu przykurczów i wzmocnieniu pancerza mięśniowego. Często, mały pacjent dostaje zalecenie chodzenia w specjalnym gorsecie, co pozwoli ustabilizować kręgosłup. Jeśli pacjent ma kończyny dolne różnej długości, stosuje się wkładki ortopedyczne do butów. Zarówno dzieci jak i dorośli mogą zostać skierowani na kinezyterapię i gimnastykę ruchową. Czasami jednak koniecznością jest operacja. Dzieje się tak, kiedy skrzywienie kręgosłupa przekracza 60 stopni. Taka skolioza jest niebezpieczna dla zdrowia z powodu ryzyka ucisku na nerwy i tkanki, znacząco też obniża jakość życia, często wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Wszczepienie implantu czy metalowego aparatu pomaga w zatrzymaniu postępu degradacji kręgosłupa, jednak nie powoduje niestety przywrócenia pełnej sprawności.

Ćwiczenia na skoliozę – czy są skuteczne

Każdorazowo plan leczenia skrzywienia kręgosłupa ustala lekarz we współpracy z rehabilitantem. Fizjoterapia jest konieczna zarówno przy łagodnym skrzywieniu jak i po ewentualnej operacji kręgosłupa. Oczywiście, istnieje wiele artykułów i opracowań na temat „skutecznych ćwiczeń na skoliozę”, w Internecie można znaleźć sporo informacji, ale należy pamiętać, że każdy pacjent powinien być zdiagnozowany indywidualnie i nie istnieje zestaw ćwiczeń idealny dla każdego. Nieprawidłowo wykonywane ćwiczenia mogą nie tylko nie pomóc, ale wręcz zaszkodzić i powiększyć deformację. Dotyczy to np. pływania, gdzie niektóre pozycje pływackie przy konkretnym wygięciu kręgosłupa są wręcz zakazane. Ćwiczenia najlepiej więc wykonywać pod okiem fizjoterapeuty kilka razy w tygodniu. Ortopeda może zlecić też inne zabiegi, na przykład na wyciągu, czy z wykorzystaniem pola magnetycznego albo laseroterapii. Stosując się do zaleceń i wykonując polecenia rehabilitantów, pacjent może uniknąć operacji i odzyskać w znacznym stopniu mobilność kręgosłupa, prawidłową postawę i komfort życia.

Skolioza – rehabilitacja, fizjoterapia

Dopasowane do potrzeb pacjenta ćwiczenia i zabiegi to klucz do zahamowania postępu skoliozy, a nawet do przywrócenia prawidłowej krzywizny kręgosłupa. Ćwiczenia kinezyterapeutyczne, m. in. w odciążeniu, bierne, izometryczne i inne pomagają „leczyć ruchem”. Ważna jest też terapia manualna i przy użyciu nowoczesnego sprzętu w odpowiednio wyposażonej sali. O doborze ścieżki rehabilitacji decyduje lekarz, a magister fizjoterapii będzie dbał o prawidłowe wykonywanie ćwiczeń i zabiegów. Nawet jednak po wyjściu z sali ćwiczeń czy gabinetu fizjoterapeuty trzeba pamiętać o codziennej aktywności ruchowej, higienicznym trybie życia, odpowiednim materacu do spania, a nawet odpowiedniej diecie pomagającym w ograniczeniu postępu skoliozy.

Czy przy skoliozie można uprawiać sport i jaki?

Odpowiedź na to pytanie zawsze należy uzyskać od lekarza ortopedy lub chirurga specjalizującego się w schorzeniach kręgosłupa. Znaczenie ma tu stopień skoliozy, stan zdrowia pacjenta, jego wiek, masa ciała i wiele innych czynników. Najogólniej rzecz ujmując, ruch jest wskazany, by wzmacniać siłę mięśni grzbietu i nie tylko, a potreningowe rozciąganie może być pomocne przy walce z przykurczami. Spacer, jazda na rowerze, pływanie na plecach, taniec, uprawianie sztuk walki – to wszystko może pomóc w walce ze skoliozą i zapobiegać jej progresowi. Lekarz jednak prawdopodobnie zabroni nam zawodowego uprawiania sportu przy dużym kącie skrzywienia i wskaże dozwolone aktywności. Rehabilitanci przestrzegają przed podnoszeniem ciężarów przy skoliozie, skakaniem, robieniem mostka czy przewrotów. Należy unikać też ćwiczeń obciążających kręgosłup w jego długiej osi, na przykład na siłowni. Źle dobrane i wykonywane ćwiczenia z obciążeniem to ryzyko utrwalenia i pogłębienia skoliozy, dlatego zawsze przy tym schorzeniu należy skonsultować się z lekarzem i fizjoterapeutą.

Jak spać przy skoliozie?

To często zadawane przez pacjentów pytanie. Kiedyś istniał mit, że osoby ze skrzywieniem kręgosłupa powinny „spać na twardym”, doradzano nawet spanie na desce. Dzisiaj wiadomo, że to błąd! Zbyt twarda powierzchnia do spania, tak samo jak zbyt miękki materac mogą być tak samo niebezpieczne przy skoliozie! Kręgosłup musi być podczas snu odpowiednio podparty, nie powinien się załamywać ani zapadać. Wskazana jest pozycja na plecach, materac średnio-twardy, do twardego (materac, nie deska!). Niektórzy zalecają spanie „na równo”, bez poduszki ani jaśka, jednak dobrze dobrana poduszka ortopedyczna jest nie tylko wygodna, ale też pomaga podeprzeć kręgosłup w odcinku szyjnym. Na rynku istnieje wiele akcesoriów do spania, jak poduszki czy wałki, także materace o różnym stopniu twardości. Takie zakupy warto skonsultować ze swoim fizjoterapeutą, by wykorzystywać czas nocnego odpoczynku oraz naturalną siłę grawitacji do walki ze skoliozą, a nie ryzykować jej pogłębienie.