Dysplazja stawów biodrowych – przewodnik dla pacjentów i rodziców

Data publikacji: 27-10-2025

Czy zastanawiałeś się, jak ważny jest prawidłowy rozwój stawów biodrowych u dzieci? Co sprawia, że niektóre maluchy rodzą się z wadą bioder, a inni nie mają z nimi żadnych problemów? Czy dysplazja stawów biodrowych może ujawnić się u dorosłych? Jak ją rozpoznać, leczyć i jak wygląda codzienność z tą diagnozą? Na te i inne pytania odpowiemy w poniższym artykule.

Czym jest dysplazja stawów biodrowych i kogo dotyczy?

Dysplazja stawów biodrowych to wrodzona lub rozwojowa wada polegająca na nieprawidłowej budowie stawu biodrowego, prowadząca do jego niestabilności i zwiększonego ryzyka przemieszczenia głowy kości udowej poza panewkę. Prawidłowo rozwinięty staw biodrowy stabilizuje pozycję kończyny, umożliwiając komfortowe poruszanie się przez całe życie.

Dysplazja najczęściej diagnozowana jest u noworodków i niemowląt, choć może pozostać niezauważona aż do wieku dziecięcego, młodzieńczego lub dorosłego, gdzie daje objawy bólowe i funkcjonalne. Najczęściej występuje u dziewczynek. Dysplazja może mieć także charakter jednostronny lub obustronny, czasem obejmuje tylko lekkie niedorozwinięcie elementów stawu, a w cięższych postaciach prowadzi do trwałego zwichnięcia stawu biodrowego.

Rozpoznanie i leczenie dysplazji wymaga ścisłej współpracy rodziców, pediatrów, ortopedów i fizjoterapeutów już od pierwszych dni życia dziecka, by zwiększyć szansę na prawidłowy rozwój motoryczny i uniknąć powikłań w dorosłości.

Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju tej wady?

Najważniejsze przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju dysplazji stawów biodrowych to:

Czynniki genetyczne – występowanie dysplazji w rodzinie znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia tej wady u potomstwa. Dziedziczność zaburzeń budowy stawów wykazano zwłaszcza u dziewczynek.
Płeć żeńska – dziewczynki są znacznie bardziej narażone na rozwój dysplazji niż chłopcy, co może być związane z oddziaływaniem hormonów płciowych oraz większą elastycznością stawów.
Ułożenie płodu w macicy – położenie miednicowe (pośladkowe) w ostatnich tygodniach ciąży wiąże się z większym ryzykiem deformacji bioder, szczególnie lewego stawu. Dodatkowo, ciasnota w macicy (np. w ciążach mnogich lub przy dużej masie urodzeniowej) ogranicza swobodę ruchów płodu i sprzyja rozwojowi wady.
Pierwsza ciąża – u pierworodnych dzieci częściej obserwuje się występowanie dysplazji, co może być powiązane z większym napięciem mięśni macicy i mniejszą jej elastycznością.
Małowodzie – niedobór płynu owodniowego w czasie ciąży utrudnia swobodne ruchy płodu, a to sprzyja nieprawidłowemu kształtowaniu stawów biodrowych.
Nieprawidłowe układanie i noszenie dziecka po urodzeniu – ciasne pieluchowanie oraz niekorzystne pozycje podczas noszenia mogą utrwalać i nasilać nieprawidłowości w budowie stawu biodrowego.
Wpływ hormonów (np. relaksyna) – hormony wydzielane w końcówce ciąży i podczas porodu rozluźniają więzadła zarówno u mamy, jak i u dziecka, co zwiększa podatność na nieprawidłowości stawów biodrowych.
Inne wady wrodzone – współwystępowanie innych wad rozwojowych (np. kręczu szyi, deformacji stopy) także podnosi ryzyko rozwoju dysplazji bioder.

Jakie objawy mogą wskazywać na dysplazję stawów biodrowych?

Najczęstsze objawy dysplazji stawów biodrowych, obserwowane u noworodków, niemowląt oraz starszych dzieci i dorosłych:

Asymetria fałdów skórnych – widoczna nierówność fałdów pośladkowych lub udowych po obu stronach ciała może wskazywać na zaburzenia budowy stawów biodrowych.
Niestabilność stawu biodrowego – podczas odwodzenia i przywodzenia nóżek wyczuwalne jest „przeskakiwanie” biodra (objawy Ortolaniego i Barlowa).
Ograniczone odwodzenie nóg w stawach biodrowych – trudności w odchyleniu nóżek na boki, szczególnie odczuwalne podczas przewijania dziecka.
Różnica w długości kończyn dolnych – jedna noga może wydawać się krótsza od drugiej, co uwidacznia się w asymetrii układania kończyn.
Problemy z chodzeniem – w przypadku dzieci, które już chodzą, widoczny jest tzw. chód kaczkowaty lub utykanie, szczególnie przy obustronnej dysplazji.
Ból biodra – dysplazja u starszych dzieci lub dorosłych może objawiać się bólem i tkliwością w okolicy biodra, zwłaszcza podczas ruchu.
Nienaturalne ustawienie kończyn dolnych, skrócenie jednej z nich lub widoczne zmiany w wyglądzie miednicy.
Zwiększona ruchomość jednej nogi – większy zakres ruchów w jednej kończynie w porównaniu do drugiej.
Asymetria układania kończyn – różnice w sposobie układania oraz poruszania nogami mogą wskazywać na obecność wady rozwojowej.

Objawy te mogą nasilać się wraz z wiekiem, prowadząc do dalszych powikłań, jeśli nie zostaną wcześnie wykryte i leczone. W przypadku wystąpienia wymienionych objawów zawsze należy skonsultować się z lekarzem ortopedą i wykonać odpowiednie badania diagnostyczne.

Jak przebiega diagnostyka dysplazji stawów biodrowych?

Diagnostyka dysplazji stawów biodrowych opiera się na kilku etapach i wykorzystuje zarówno metody kliniczne, jak i nowoczesne techniki obrazowania, by wykryć zaburzenia już we wczesnym dzieciństwie. Proces rozpoczyna się od dokładnego badania fizykalnego bezpośrednio po urodzeniu oraz podczas pierwszych wizyt kontrolnych. Lekarz ocenia m.in. symetrię fałdów skórnych, zakres ruchomości stawów biodrowych oraz wywołuje charakterystyczne odczucia przeskakiwania w stawie (testy Ortolaniego i Barlowa).

Gdy stwierdza się nieprawidłowości, podstawą dalszej diagnostyki jest ultrasonografia (USG) stawów biodrowych, która pozwala na precyzyjną ocenę budowy głowy kości udowej i panewki. USG to badanie nieinwazyjne, rutynowo wykonywane u niemowląt w Polsce między 6. a 12. tygodniem życia, pozwalające zakwalifikować staw biodrowy według tzw. skali Grafa – od stawów prawidłowych po zwichnięte. W przypadku dzieci powyżej 4–6 miesiąca życia oraz osób starszych przydatne jest także badanie rentgenowskie, pomagające analizować rozwój struktur kostnych i ustalić stopień zaawansowania wady.

Dzięki dostępności badań przesiewowych, wczesna diagnostyka jest możliwa u wszystkich noworodków, co pozwala na szybkie wdrożenie skutecznej terapii i zminimalizowanie ryzyka powikłań w przyszłości

Jak leczy się dysplazję stawów biodrowych?

Leczenie dysplazji stawów biodrowych jest procesem wieloetapowym i uzależnionym od wieku pacjenta oraz stopnia zaawansowania wady. Celem każdej terapii jest uzyskanie prawidłowego ustawienia głowy kości udowej względem panewki, co umożliwia naturalny rozwój stawu i zapobiega dalszym powikłaniom.

W przypadku niemowląt, które zostaną zdiagnozowane wcześnie, leczenie polega przede wszystkim na stosowaniu aparatów ortopedycznych: najczęściej są to szelki Pavlika, poduszka Frejki lub nowoczesna szyna Tübingen. Utrzymują one kończyny w pozycji odwiedzeniowej i zgięciowej, co umożliwia prawidłowe „centrowanie” głowy kości udowej w panewce. Cały proces jest regularnie monitorowany badaniami ultrasonograficznymi, a widoczna poprawa pozwala kontynuować leczenie przez kolejne tygodnie lub miesiące.

Jeśli rozpoznanie następuje później lub wada jest bardziej zaawansowana, niezbędne bywa leczenie operacyjne. W przypadkach zwichnięć stawu biodrowego konieczne może być nastawienie stawu w znieczuleniu ogólnym i założenie gipsu biodrowego. Alternatywą są różne techniki chirurgiczne rekonstrukcji, które dobierane są w zależności od wieku dziecka i rodzaju deformacji. Równolegle prowadzona jest rehabilitacja ruchowa, mająca na celu wzmocnienie mięśni i utrwalenie efektów leczenia.

W lżejszych postaciach dysplazji może wystarczyć szerokie pieluchowanie i odpowiednia profilaktyka polegająca na układaniu dziecka w pozycji żabki, co sprzyja naturalnemu centrowaniu stawu biodrowego. Kluczowym elementem skutecznego leczenia jest współpraca rodziców z lekarzem ortopedą i fizjoterapeutą oraz regularna kontrola efektów terapii.

Jakie są możliwe powikłania i rokowania u pacjentów?

Rokowania w dysplazji stawów biodrowych są bardzo dobre w przypadku wczesnej diagnostyki i prawidłowego leczenia – większość dzieci ma szansę na pełny powrót do zdrowia i normalny rozwój ruchowy. Jeżeli jednak wada pozostanie nieleczona lub rozpoznana zbyt późno, prowadzi do licznych powikłań, takich jak przewlekły ból biodra, utykanie oraz skrócenie kończyny dolnej spowodowane nieprawidłowym ustawieniem głowy kości udowej w panewce. Wraz z wiekiem u dzieci i młodych dorosłych często dochodzi wtedy do szybkiego rozwoju wtórnej choroby zwyrodnieniowej stawu, objawiającej się sztywnością, ograniczeniem ruchomości oraz koniecznością stosowania bardziej inwazyjnych metod leczenia, włącznie z operacjami ortopedycznymi.

Do innych możliwych powikłań należą zniekształcenia miednicy i chodu, trudności z utrzymaniem równowagi, deformacje miednicy, a w zaawansowanych przypadkach także znaczne pogorszenie jakości życia oraz ograniczenie codziennej aktywności. Wczesna interwencja, regularna kontrola ortopedyczna i fizjoterapia znacząco zmniejszają ryzyko wystąpienia tych powikłań, dlatego tak ważne jest, by nie lekceważyć objawów i szybko skonsultować dziecko ze specjalistą.

Na czym polega rehabilitacja i profilaktyka tej wady?

Rehabilitacja i profilaktyka dysplazji stawów biodrowych obejmują działania, które mają na celu zapewnić dziecku optymalne warunki rozwoju stawów oraz wspierać efekty leczenia ortopedycznego, gdy wada już występuje. W początkowej fazie życia najważniejszym elementem profilaktyki jest prawidłowe ułożenie bioder – zaleca się szerokie pieluchowanie, stosowanie specjalnych ortez odwodzących, a także częste kładzenie niemowlęcia na brzuszku, co sprzyja fizjologicznemu rozwojowi stawów. Jeżeli zastosowane metody zachowawcze nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, konieczne staje się leczenie ortopedyczne lub zabieg chirurgiczny.

W przypadku dzieci po zabiegu lub z bardziej zaawansowaną wadą, rehabilitacja prowadzona jest indywidualnie – obejmuje ćwiczenia wzmacniające mięśnie nóg, pośladków i tułowia, które poprawiają stabilność stawu oraz jego ruchomość. W miarę postępów terapii możliwe jest stopniowe zwiększanie aktywności, nauka prawidłowego chodu oraz przeciwdziałanie wadom postawy. Niezwykle istotna jest edukacja rodziców w zakresie prawidłowego noszenia i układania dziecka, aby zapobiegać pogłębianiu się wad i zapewnić najlepszy efekt leczniczy.

Profilaktyka dysplazji obejmuje rutynowe badania ortopedyczne noworodków i niemowląt, przestrzeganie zaleceń fizjoterapeutycznych oraz systematyczny nadzór lekarski, który umożliwia wczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości rozwojowych. Dzięki temu można nie tylko skutecznie leczyć już istniejące deformacje, ale również zapobiegać ich rozwojowi w przyszłości.