Wrzody żołądka

Wrzody żołądka (ulcus ventriculi) to ubytki w błonie śluzowej żołądka, które mogą powodować dolegliwości bólowe, krwawienia, a w poważniejszych przypadkach prowadzić do perforacji ściany żołądka. Wrzody żołądka są częścią szerszej grupy schorzeń nazywanych chorobą wrzodową, która obejmuje również wrzody dwunastnicy.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy występuje na skutek zaburzenia mechanizmów obronnych błony śluzowej przed działaniem kwasu solnego i enzymów, które pełnią ważną rolę m.in w trawieniu, metabolizmie.

Jakie są przyczyny wrzodów żołądka?

Przyczyny wrzodów żołądka:

• infekcja Helicobacter pylori – jest to najczęstsza przyczyna wrzodów żołądka. Bakteria Helicobacter pylori (H. pylori) uszkadza błonę śluzową żołądka, co sprzyja powstawaniu wrzodów. Helicobacter pylori jest główną przyczyną wrzodów żołądka, ale również jest czynnikiem ryzyka rozwoju raka żołądka. Przewlekła infekcja H. pylori może prowadzić do przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, co z czasem może powodować zmiany przedrakowe, takie jak zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka czy metaplazja jelitowa. Choć większość osób z wrzodami żołądka nie rozwija raka, długotrwała infekcja H. pylori zwiększa ryzyko!
• stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – nadużywanie takich leków, jak aspiryna, ibuprofen czy naproksen, może uszkadzać błonę śluzową żołądka, co zwiększa ryzyko powstania wrzodów
• palenie tytoniu – palenie zwiększa ryzyko powstania wrzodów oraz utrudnia ich gojenie. Kluczowe mechanizmy:
  • zwiększona produkcja kwasu żołądkowego – palenie zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Nadmiar kwasu może uszkadzać błonę śluzową żołądka, czyniąc ją bardziej podatną na działanie czynników drażniących i infekcyjnych, takich jak Helicobacter pylori.
  • zmniejszone wydzielanie śluzu ochronnego – błona śluzowa żołądka jest chroniona przez warstwę śluzu, który neutralizuje działanie kwasu żołądkowego. Palenie obniża produkcję tego śluzu, co sprawia, że błona śluzowa jest bardziej narażona na uszkodzenia.
  • ograniczony przepływ krwi do błony śluzowej – substancje zawarte w dymie tytoniowym, takie jak nikotyna, powodują skurcz naczyń krwionośnych, co zmniejsza przepływ krwi do błony śluzowej żołądka. Utrudnia to dostarczanie tlenu i składników odżywczych, które są niezbędne do regeneracji i ochrony błony śluzowej, co zwiększa ryzyko zapalenia.
  • zaburzenia w procesie gojenia – palenie utrudnia procesy gojenia się już istniejących uszkodzeń błony śluzowej. Zmniejszenie przepływu krwi oraz obniżenie poziomu substancji ochronnych sprawiają, że uszkodzona błona śluzowa żołądka goi się wolniej, co może prowadzić do przewlekłego zapalenia i wrzodów.
  • działanie toksyn – dym tytoniowy zawiera wiele toksyn, które mogą bezpośrednio uszkadzać komórki błony śluzowej żołądka, wywołując reakcje zapalne i prowadząc do chronicznego zapalenia.
• nadmierne spożycie alkoholu – alkohol podrażnia błonę śluzową żołądka, co może prowadzić do powstania wrzodów.
• stres – chociaż sam stres nie jest uważany za bezpośrednią przyczynę wrzodów, może pogarszać stan osób już chorujących i wpływać na nasilenie objawów.

Jakie są objawy wrzodów żołądka?

• ból brzucha, zlokalizowany w nadbrzuszu, zwykle nasila się po zjedzeniu posiłku
• nudności i wymioty
• zgaga i kwaśne odbijanie
• krwawienie z przewodu pokarmowego, objawiające się wymiotami z domieszką krwi  lub smolistymi stolcami .

Diagnostyka

Diagnostyka wrzodów żołądka opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, badaniach fizykalnych oraz szeregu badań diagnostycznych, które mają na celu potwierdzenie obecności wrzodów, ocenę ich zaawansowania oraz ustalenie przyczyny ich powstania. Kluczowym elementem diagnostyki jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego, znana również jako gastroskopia. Jest to najdokładniejsze badanie, które pozwala na bezpośrednie obejrzenie wnętrza żołądka i dwunastnicy, umożliwiając ocenę błony śluzowej oraz wykrycie ewentualnych zmian wrzodowych. W trakcie tego badania lekarz może również pobrać wycinki z podejrzanych obszarów do badania histopatologicznego, co jest istotne w diagnostyce różnicowej, szczególnie w celu wykluczenia nowotworów.

Kolejnym istotnym elementem diagnostyki jest ocena obecności Helicobacter pylori, bakterii, która odgrywa kluczową rolę w patogenezie wrzodów żołądka. W tym celu stosuje się różne testy, w tym testy z krwi, które wykrywają przeciwciała przeciwko Helicobacter pylori, testy ze stolca, które pozwalają na wykrycie antygenów bakterii, oraz biopsje pobrane podczas endoskopii, które można bezpośrednio zbadać na obecność bakterii w tkance żołądka.

W zależności od wyników tych badań lekarz może wdrożyć odpowiednie leczenie, które często obejmuje eradykację Helicobacter pylori w przypadku jej wykrycia. Diagnostyka wrzodów żołądka może być również rozszerzona o badania laboratoryjne, takie jak pomiar poziomu gastryny we krwi, szczególnie gdy istnieje podejrzenie zespołu Zollingera-Ellisona, który charakteryzuje się nadmiernym wydzielaniem kwasu żołądkowego.

W niektórych przypadkach, szczególnie gdy istnieje podejrzenie powikłań, takich jak perforacja wrzodu lub jego penetracja do sąsiednich struktur, konieczne mogą być dodatkowe badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa. Kompleksowe podejście diagnostyczne pozwala na dokładne zidentyfikowanie problemu i dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta, co jest kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą wrzodową żołądka.

Leczenie

Leczenie wrzodów żołądka opiera się na złożonym podejściu, które ma na celu nie tylko złagodzenie objawów, ale przede wszystkim wyeliminowanie przyczyny i wspomaganie procesu gojenia się wrzodów. Terapia jest zazwyczaj dostosowywana do indywidualnych potrzeb pacjenta, w zależności od przyczyny wrzodów oraz ich zaawansowania. Poniżej przedstawione są główne metody leczenia stosowane w terapii wrzodów żołądka:

Antybiotykoterapia: W przypadku potwierdzenia infekcji Helicobacter pylori, kluczowym elementem leczenia jest stosowanie antybiotyków, które mają na celu całkowite wyeliminowanie tej bakterii. Usunięcie H. pylori jest niezbędne, aby zapobiec nawrotom wrzodów i umożliwić pełne wygojenie błony śluzowej żołądka.

Inhibitory pompy protonowej (IPP): Leki z tej grupy, takie jak omeprazol, pantoprazol czy esomeprazol, odgrywają fundamentalną rolę w leczeniu wrzodów żołądka. Inhibitory pompy protonowej zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego, co nie tylko łagodzi objawy bólowe, ale także stwarza optymalne warunki do gojenia się wrzodów, poprzez redukcję kwaśności soku żołądkowego. Należy jednak stosować te leki zgodnie z zaleceniem lekarza i nie dłużej niż jest to zalecane. Stosowanie IPP przez dłuższy czas może doprowadzić do nieszczelności jelit.

Leki osłonowe: Preparaty takie jak sukralfat tworzą ochronną powłokę na powierzchni wrzodu, działając jak bariera przed działaniem kwasu żołądkowego i enzymów trawiennych. Dzięki temu przyspieszają proces gojenia się wrzodów, chroniąc delikatną tkankę przed dalszymi uszkodzeniami. Leki osłonowe są często stosowane w połączeniu z inhibitorami pompy protonowej, co pozwala na kompleksowe podejście do terapii wrzodów żołądka.

W zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, lekarz może zalecić dodatkowe leczenie, takie jak stosowanie środków zobojętniających kwas żołądkowy, modyfikacje stylu życia czy dietoterapię, aby wspomóc proces leczenia i zapobiec nawrotom choroby.

Jak powinna wyglądać dieta przy wrzodach żołądka?

Dieta przy wrzodach żołądka odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów i wspomaganiu leczenia. Odpowiednie nawyki żywieniowe mogą zmniejszyć podrażnienie błony śluzowej żołądka, wspierać gojenie się wrzodów oraz zapobiegać nawrotom.

Kluczowe zasady diety przy wrzodach żołądka:

Unikanie produktów takich jak:

• kawa i mocna herbata – kofeina zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego, co może nasilać objawy
• alkohol – podrażnia błonę śluzową żołądka i zwiększa ryzyko krwawień
• napoje gazowane – mogą prowadzić do wzdęć i zwiększać produkcję kwasu żołądkowego
• ostre przyprawy – chili, pieprz, curry i inne pikantne przyprawy mogą podrażniać żołądek
• produkty kwaśne – sok pomarańczowy, cytryny i inne produkty o wysokiej kwasowości mogą nasilać objawy.

Spożywanie lekkostrawnych posiłków

• gotowane warzywa – takie jak marchewka, ziemniaki, dynia, cukinia. Są lekkostrawne i delikatne dla żołądka
• chude mięso – drób (bez skóry), chuda wołowina, ryby. Mięso najlepiej gotować lub piec bez tłuszczu
• banany – łagodzą podrażnienia żołądka i są dobrze tolerowane
• niskotłuszczowe produkty mleczne – jak jogurt naturalny, kefir, twarożek. Fermentowane produkty mleczne mogą działać kojąco na żołądek.
• spożywanie pieczywa pszennego czerstwego

 Regularne, małe posiłki

• częste spożywanie małych porcji – jedzenie co 3-4 godziny pomaga utrzymać równomierny poziom kwasu żołądkowego i zapobiega jego nadprodukcji
• nie jedz przed snem – ostatni posiłek spożywaj co najmniej 2-3 godziny przed pójściem spać, aby zmniejszyć ryzyko refluksu.

Unikanie tłustych i ciężkostrawnych potraw

• smażone jedzenie – smażone potrawy mogą zwiększać produkcję kwasu żołądkowego i prowadzić do wzdęć.
• tłuste mięsa – wieprzowina, tłusta wołowina, baranina są trudniejsze do strawienia.
• fast food – produkty typu fast food są zazwyczaj bogate w tłuszcze trans i nasycone, które mogą pogarszać objawy wrzodów.

Zachowanie odpowiedniego nawodnienia

• woda – picie odpowiedniej ilości wody pomaga w trawieniu i zmniejsza ryzyko podrażnienia żołądka. Unikaj picia dużych ilości wody podczas posiłków, aby nie rozcieńczać kwasu żołądkowego, co może utrudniać trawienie.

Unikanie stresu podczas jedzenia

• spokojne spożywanie posiłków – stres może nasilać objawy wrzodów, dlatego ważne jest jedzenie w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, dokładnie przeżuwając pokarm.

W leczeniu wrzodów żołądka kluczową rolę odgrywa odpowiednia dieta, która może znacząco przyspieszyć proces gojenia i poprawić komfort życia pacjenta. W tym kontekście współpraca z dietetykiem klinicznym staje się nieocenionym wsparciem.

Dietetyk kliniczny to specjalista, który nie tylko pomoże dostosować dietę do indywidualnych potrzeb pacjenta, ale także uwzględni specyfikę schorzenia. Może on opracować plan żywieniowy, który zminimalizuje ryzyko podrażnień błony śluzowej żołądka, unikać pokarmów nasilających objawy, takich jak nadkwaśność, ból czy niestrawność, a także wspierać procesy regeneracyjne organizmu. Ponadto, dietetyk kliniczny może monitorować postępy pacjenta, dostosowując dietę w zależności od fazy choroby i indywidualnej tolerancji pokarmowej.

Powikłania, czyli do czego mogą prowadzić nieleczone wrzody żołądka?

Nieleczone wrzody żołądka stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta, ponieważ mogą prowadzić do szeregu groźnych powikłań. Wśród nich najczęściej występują:

Perforacja ściany żołądka– jednym z najbardziej niebezpiecznych powikłań wrzodów żołądka jest perforacja, czyli przedziurawienie ściany żołądka. Gdy wrzód przenika przez całą grubość ściany żołądka, jego zawartość może dostać się do jamy otrzewnej, prowadząc do ostrego zapalenia otrzewnej. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Objawia się nagłym, bardzo silnym bólem brzucha, często określanym jako “ból sztyletu”, sztywnością mięśni brzucha oraz objawami wstrząsu.

Krwawienie z przewodu pokarmowego – krwawienie jest kolejnym poważnym powikłaniem wrzodów żołądka. Może ono przebiegać w różny sposób – od przewlekłego, utajonego krwawienia prowadzącego do anemii, po masywne krwotoki, które stanowią zagrożenie życia. Objawy krwawienia z przewodu pokarmowego mogą obejmować wymioty z krwią (hematemeza) lub smoliste stolce (melena). Masywne krwawienie wymaga pilnej hospitalizacji i może wymagać interwencji endoskopowej lub chirurgicznej w celu zatamowania krwawienia.

Zwężenie odźwiernika – wrzody umiejscowione w pobliżu odźwiernika, czyli w części żołądka łączącej go z dwunastnicą, mogą prowadzić do jego zwężenia (stenoza odźwiernika). Zwężenie odźwiernika powoduje utrudnienie lub całkowite zablokowanie przepływu treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy, co prowadzi do uczucia pełności po posiłkach, nudności, wymiotów oraz utraty masy ciała. W ciężkich przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna w celu poszerzenia odźwiernika lub obejścia go poprzez zespolenie żołądka z jelitem cienkim (gastrojejunostomia).

Nieleczone wrzody żołądka mogą zatem prowadzić do bardzo poważnych powikłań, które niosą ze sobą wysokie ryzyko śmiertelności. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie wrzodów, aby zapobiec tym groźnym konsekwencjom. Regularne kontrole lekarskie, przestrzeganie zaleceń terapeutycznych oraz unikanie czynników ryzyka, takich jak stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) bez kontroli lekarza, są kluczowe w zapobieganiu powikłaniom wrzodów żołądka.