Niewydolność serca – jak z nią żyć i jak ją leczyć?

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować krwi w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb metabolicznych organizmu. Może to prowadzić do niedotlenienia tkanek i narządów, a także do zastoju krwi w różnych częściach ciała. ​

Niewydolność serca – jakie są jej przyczyny?

Niewydolność serca jest wynikiem uszkodzenia lub osłabienia funkcji serca spowodowanego różnymi schorzeniami. Może być następstwem przewlekłych chorób układu sercowo-naczyniowego, infekcji, a także czynników związanych ze stylem życia. Najczęstsze przyczyny niewydolności serca obejmują:

• choroba niedokrwienna serca – jest jedną z głównych przyczyn niewydolności serca. Powstaje na skutek zwężenia tętnic wieńcowych przez blaszki miażdżycowe, co ogranicza dopływ tlenu do mięśnia sercowego. Przewlekła choroba niedokrwienna może prowadzić do stopniowego osłabienia funkcji serca, a ostry zawał serca może spowodować nagłe i trwałe uszkodzenie mięśnia sercowego
• nadciśnienie tętnicze – wysokie ciśnienie krwi powoduje zwiększone obciążenie serca, zmuszając je do intensywniejszej pracy. Długotrwałe nadciśnienie prowadzi do przerostu mięśnia sercowego, a następnie do jego osłabienia i niewydolności
• wady zastawkowe serca – nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie zastawek serca mogą prowadzić do jego niewydolności. Zwężenie zastawki aortalnej lub mitralnej zmniejsza przepływ krwi, zmuszając serce do większego wysiłku, natomiast niedomykalność zastawkowa powoduje cofanie się krwi i dodatkowe obciążenie komór serca
• kardiomiopatie – są to choroby mięśnia sercowego, które prowadzą do jego osłabienia. Kardiomiopatia rozstrzeniowa powoduje rozszerzenie jam serca i zmniejszenie jego zdolności do pompowania krwi. Kardiomiopatia przerostowa, często o podłożu genetycznym, prowadzi do nadmiernego przerostu mięśnia sercowego i utrudnienia przepływu krwi. Kardiomiopatia restrykcyjna charakteryzuje się sztywnieniem mięśnia sercowego, co utrudnia jego prawidłowe rozkurczanie i napełnianie krwią
• zapalenie mięśnia sercowego – infekcje wirusowe, bakteryjne lub autoimmunologiczne mogą powodować stan zapalny w mięśniu sercowym, co prowadzi do jego osłabienia. Przebyte zapalenie mięśnia sercowego może powodować trwałe uszkodzenie struktury serca i zaburzenia jego funkcji
• cukrzyca – nieprawidłowy poziom cukru we krwi prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych oraz zwiększa ryzyko miażdżycy i nadciśnienia tętniczego, które sprzyjają rozwojowi niewydolności serca
• choroby płuc, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – mogą prowadzić do tzw. serca płucnego, czyli niewydolności prawej komory serca spowodowanej nadciśnieniem płucnym
• otyłość i brak aktywności fizycznej – nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie serca, podnosi ryzyko nadciśnienia tętniczego, cukrzycy oraz miażdżycy, co sprzyja rozwojowi niewydolności serca.
• przewlekłe choroby nerek – mogą prowadzić do zatrzymania płynów w organizmie, zwiększając obciążenie serca oraz powodując nadciśnienie tętnicze, co dodatkowo pogarsza jego funkcję
• nadużywanie alkoholu i narkotyków – przewlekłe spożywanie alkoholu może prowadzić do alkoholowej kardiomiopatii, charakteryzującej się uszkodzeniem mięśnia sercowego. Substancje psychoaktywne, takie jak kokaina czy amfetaminy, mogą powodować ostre uszkodzenia serca i zwiększać ryzyko niewydolności
• chemioterapia i radioterapia – niektóre leki stosowane w leczeniu nowotworów mogą prowadzić do toksycznego uszkodzenia serca, co w dłuższej perspektywie może skutkować jego niewydolnością.

Zrozumienie przyczyn niewydolności serca jest kluczowe w profilaktyce i leczeniu tej choroby. Wczesne rozpoznanie czynników ryzyka oraz wdrożenie odpowiednich działań może pomóc w zapobieganiu jej rozwojowi.

Jakie są objawy niewydolności serca?

Objawy niewydolności serca mogą rozwijać się stopniowo lub pojawiać się nagle. Ich nasilenie zależy od stopnia upośledzenia pracy serca i obejmuje różne układy organizmu:

• duszność – początkowo występuje podczas wysiłku fizycznego, a w zaawansowanej postaci choroby może pojawiać się nawet w spoczynku. Duszność nasila się w pozycji leżącej i może prowadzić do napadowej duszności nocnej, wybudzającej pacjenta ze snu
• przewlekłe zmęczenie i osłabienie – wynikające z niedostatecznego dopływu tlenu do mięśni, co skutkuje spadkiem wydolności fizycznej
• obrzęki kończyn dolnych – zatrzymanie płynów w organizmie prowadzi do obrzęków kostek, łydek oraz w bardziej zaawansowanych stadiach także ud i jamy brzusznej (wodobrzusze)
• zwiększenie masy ciała – może wynikać z zatrzymania płynów w organizmie, a nie z nadmiernego przyrostu tkanki tłuszczowej
• kołatanie serca i zaburzenia rytmu – nieregularne bicie serca lub tachykardia mogą być oznaką pogarszającej się funkcji serca
• zimne dłonie i stopy – ograniczony przepływ krwi powoduje niedokrwienie kończyn, co prowadzi do uczucia zimna i bladości skóry
• problemy z koncentracją i zawroty głowy – wynikają z niedostatecznego dopływu krwi do mózgu.

Wczesne rozpoznanie objawów niewydolności serca i wdrożenie leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta i zahamować postęp choroby.

Jak diagnozuje się niewydolność serca?

Diagnostyka niewydolności serca opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach dodatkowych. Kluczowe znaczenie mają badania laboratoryjne, w tym oznaczenie peptydów natriuretycznych (BNP, NT-proBNP), które pomagają w ocenie stopnia zaawansowania choroby. Elektrokardiogram (EKG) umożliwia wykrycie zaburzeń rytmu serca oraz cech przerostu mięśnia sercowego. Echokardiografia pozwala ocenić budowę i funkcję serca, a badanie RTG klatki piersiowej wykrywa cechy zastoju płucnego i powiększenia sylwetki serca. W niektórych przypadkach stosuje się rezonans magnetyczny serca, testy wysiłkowe lub cewnikowanie serca w celu dokładniejszej oceny jego wydolności.

Jakie są nowoczesne metody leczenia niewydolności serca?

Leczenie niewydolności serca obejmuje zarówno terapię farmakologiczną, jak i interwencje proceduralne oraz modyfikację stylu życia.

W przypadkach zaawansowanej niewydolności serca stosuje się urządzenia wspomagające pracę serca, takie jak stymulatory serca, kardiowertery-defibrylatory oraz urządzenia do terapii resynchronizującej. W niektórych sytuacjach konieczne jest wszczepienie pompy wspomagającej pracę lewej komory serca (LVAD), która pełni funkcję zastępczą w przypadku krytycznego osłabienia mięśnia sercowego.

Jeśli leczenie farmakologiczne i urządzenia wspomagające nie przynoszą oczekiwanych efektów, pacjent może zostać zakwalifikowany do transplantacji serca, która jest ostatecznym rozwiązaniem w przypadku skrajnej niewydolności serca.

Dodatkowo kluczowe znaczenie ma zmiana stylu życia pacjenta. Obejmuje to ograniczenie spożycia soli i płynów, stosowanie diety bogatej w warzywa i produkty pełnoziarniste, regularną aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości pacjenta oraz unikanie używek, takich jak alkohol i papierosy. Edukacja pacjentów na temat ich choroby i objawów zaostrzenia niewydolności serca pozwala na szybsze reagowanie i lepsze wyniki leczenia.

Nowoczesne podejście do leczenia niewydolności serca obejmuje nie tylko farmakoterapię i interwencje proceduralne, ale także rehabilitację kardiologiczną, która odgrywa istotną rolę w poprawie funkcji serca i jakości życia pacjenta. Rehabilitacja kardiologiczna obejmuje indywidualnie dostosowane programy ćwiczeń fizycznych i edukację zdrowotną. Regularna aktywność fizyczna pod kontrolą specjalistów może zwiększyć wydolność serca, zmniejszyć objawy choroby i poprawić ogólną kondycję organizmu. Dodatkowo rehabilitacja kardiologiczna pomaga pacjentom lepiej radzić sobie ze stresem oraz uczy ich, jak monitorować stan zdrowia i reagować na ewentualne pogorszenie objawów. Włączenie tego elementu do kompleksowej terapii niewydolności serca przyczynia się do redukcji hospitalizacji i zwiększenia długości życia pacjentów.

Nowoczesne podejście do niewydolności serca nie tylko wydłuża życie pacjentów, ale także znacząco poprawia jego jakość, umożliwiając im dłuższe i bardziej aktywne funkcjonowanie pomimo choroby.