Czym są wady postawy? Jak im zapobiegać i przeciwdziałać?
Pisząc o zaburzeniach w postawie ciała należałoby najpierw wspomnieć co to w ogóle jest. Postawa ciała jest to nic innego jak utrzymanie pozycji stojącej w sposób swobodny, przy położeniu poszczególnych odcinków ciała oraz nóg w pionie. Jest ona uzewnętrznieniem fizycznego jak i psychicznego stanu jednostki; zależy ona od wytrzymałości struktur kostno- więzadłowo- mięśniowych oraz od zdolności odczuwania napięć. Postawa prawidłowa jest układem poszczególnych segmentów ciała nie objętych zmianami patologicznymi, który zapewnia optymalną stabilność, wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego do jego utrzymania, stwarza warunki do optymalnego ułożenia narządów wewnętrznych. Prawidłowa postawa ciała jest pojęciem umownym gdyż każdy z nas ma inne uwarunkowania genetyczne i postawa ta będzie inna. Oceniając prawidłową postawę uwzględnia się więc kilka podstawowych cech, których norma jest też umowna. Są to: krzywizny kręgosłupa, symetria kończyn, ustawienie głowy. Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy.
Spis treści
Kiedy powstają wady postawy?
Powstają one w okresie wzrostu, gdyż rosnąca kość jest niezwykle podatna na obciążenie, które określa prawo Delpecha i Wolffa, zgodnie z którym stwierdza się, że kość rośnie prawidłowo pod wpływem równomiernie rozłożonych sił nacisku (statycznego, dynamicznego) i pociągania. Nadmierny nacisk powoduje zahamowanie wzrostu kości, nadmierne pociąganie – pobudzenie wzrostu kostnego. Brak świadomości dzieci co do samodzielnej kontroli postawy, a co za tym idzie częste przyjmowanie nieprawidłowej postawy są źródłem rozwoju wad postawy. Obecnie przyjmuje się iż największy odsetek stanowią wady nabyte nawykowe, w których znaczący wpływ ma gdzie styl życia dzieci bardzo mocno przyczynia się do zaburzeń budowy kręgosłupa. Zaobserwować można iż na przełomie kilku lat wśród dzieci nastąpiło ograniczenie aktywności fizycznej i wzrósł siedzący tryb życia, zarówno w trakcie obowiązków nakładanych przez edukację jak w trakcie odpoczynku. nadmiar obowiązków szkolnych i pozaszkolnych. Przyczyniają się również do tego złe nawyki żywieniowe. Szybki tryb życia rodziców jak również umożliwienie ,,godnego’’ i spokojnego życia dla dzieci potęguje ten stan. ,,Przecież moje dziecko nie może być gorsze, muszę mu kupić nową grę na komputer czy konsolę’’ niejednokrotnie słyszy się od rodziców. Coraz częstsze też jest tłumaczenie iż rodzic nie ma czasu, bo przecież musi zarobić by dziecku zaspokoić jego potrzeby. Dziecko mając taki przykład nie będzie chętne do uczestniczenia w zajęciach sportowych. Śledząc edukację dzieci w szkołach jak również rozmowy rodziców można przyjąć następujący plan dnia u dzieci: na 12-15-godzinny plan dnia u dzieci (zależnie od wieku) średnio przypada: 6 godzin nauki w szkole, 2-3 godziny odrabiania zadanej pracy domowej, ok. 1 godziny zajęć dodatkowych (najczęściej nauka języków obcych, czyli kolejne siedzenie w ławce), 3 godziny wypoczynku (w zależności od pór roku siedząc przed TV czy też komputerem, latem częściej zabawy na powietrzu), reszta to spożywanie posiłków.
Wady postawy – istotny problem zdrowotny naszego społeczeństwa
Wady postawy ciała stanowią w czasach współczesnych istotny problem zdrowotny naszego społeczeństwa. Fizyczna postawa człowieka jest nawykiem ruchowym kształtującym się na podłożu morfologicznym i funkcjonalnym oraz związanym z codzienną działalnością danego osobnika. Jest wyrazem stanu fizycznego i psychicznego jednostki. Stanowi więc wskaźnik wydolności zmysłu kinetycznego, równowagi mięśniowej i koordynacji nerwowo-mięśniowej. W ciągu całego życia człowieka postawa ciała ulega zmianom, najwięcej jednak w okresie wzrostu. W wieku 6-12 lat, czyli w młodszym wieku szkolnym, występuje pierwszy okres krytyczny dla postawy ciała dziecka. Związany jest on z przejściem z dużej swobody ruchu na kilkugodzinne przebywanie w wymuszonej pozycji siedzącej w szkole podczas zajęć lekcyjnych oraz w domu podczas odrabiania zadanej pracy domowej. Zdarza się iż warunki zaproponowane do nauki są niewłaściwe: brak dostosowania sal lekcyjnych oraz sprzętu do uczących się w niej dzieci. Rozpoczęcie nauki w szkole może spowodować pogorszenie postawy. Jednocześnie okres ten charakteryzuje się ogromną biologiczną potrzebą ruchu, która umiejętnie pokierowana może być najważniejszym stymulatorem rozwoju organizmu.
W kształtowaniu postawy występują okresy krytyczne. Pierwszy okres krytyczny, to wiek ok.7 lat i związany jest ze zmianą trybu życia dziecka. Istotą tej zmiany jest przejście z dużej swobody ruchowej w kilkugodzinne utrzymywanie pozycji siedzącej, często w nieprzystosowanych do wieku ławkach szkolnych . Drugi okres krytyczny przypadający a na wiek pokwitania. Następuje w nim intensywny wzrostem wysokości ciała, tzw. skok pokwitaniowy. Naruszona zostaje równowaga oraz zmieniają się proporcje ciała. Siła mięśni posturalnych jest niewystarczająca do stabilizacji (szczyt jej przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczycie wzrastania wysokości). Brzuch się uwypukla, powiększa się kifoza, głowa pochyla się ku przodowi. Pod koniec okresu dojrzewania następuje uformowanie lordozy lędźwiowej, brzuch staje się płaski, następuje przyrost mięśni.
Nieprawidłowości w postawie wpływają negatywnie na rozwój fizyczny i psychiczny dziecka osłabiając koordynację jak również upośledzają równowagę. Już pierwsze asymetrie tułowie jakie zostają zauważone mogą świadczyć o powstawaniu np. skolioz zanim pojawią się zmiany w obrębie kręgosłupa. W wadach postawy często spotyka się nieodpowiednie ustawienie głowy, asymetrię barków czy wadliwe ułożenie i odstawanie łopatek. Są to tzw. błędy postawy. Przyglądając się poszczególnym z błędów można zauważyć powtarzające się zmiany w postawie. To jest: a) odchylenia w ustawieniu głowy i szyi tj.: wysunięcie głowy ku przodowi jest najczęściej skutkiem zwiększonej kifozy piersiowej, wad słuchu czy też wzroku. b) wadliwe ułożenie łopatek: asymetrycznie ułożone lub odstające od płaszczyzny pleców łopatki co najczęściej jest spowodowane zaburzeniami w czynności mięśni.
Proste i złożone wady postawy
Wady można podzielić na proste i złożone:
- proste wady postawy – (błędy postawy), są to pojedyncze odchylenia od prawidłowej postawy ciała, nie zmieniające ukształtowania kręgosłupa
- złożone wady postawy – są to odchylenia od prawidłowej postawy ciała, ze zmianami ukształtowania kręgosłupa.
Najczęściej spotykane zaburzenia postawy to:
- Plecy okrągłe.
- Plecy wklęsłe.
- Plecy okrągło- wklęsłe.
- Plecy płaskie.
- Wady postawy wielopłaszczyznowe -skoliozy- boczne skrzywienia kręgosłupa
Podstawowy podział skolioz to podział na:- Skoliozy czynnościowe- zmiany jednopłaszczyznowe, ulegają wyrównaniu po zaprzestaniu działania czynnika wywołującego.
- Skoliozy strukturalne- zmiany wielopłaszczyznowe, utrwalone.
- Skoliozy klinicznie dzielone są ze względu na stopień oraz wielkość zniekształcenia.
- Io- odpowiada zmianom mięśniowo- więzadłowym, bez zmian w układzie kostnym
- IIo- występują zmiany strukturalne w krążkach międzykręgowych oraz samych kręgach.Bierna korekcja powoduje niewielką poprawę osi kręgosłupa.
- IIIo- występują zmiany strukturalne, nie zmniejsza się pod wpływem biernej korekcji.
- Klatka piersiowa kurza lub lejkowata
- wady stóp: koślawość, szpotawość, płaskostopie
Jak możemy zapobiegać i przeciwdziałać wadom postawy?
Wada postawy najczęściej przebiega skrycie i podstępnie. Skutki nie korygowanych wad poza względami estetycznymi mogą być bardzo niekorzystne. W miarę upływu czasu mogą doprowadzić do silnych dolegliwości bólowych. Niezależnie od przyczyny wady należy je w odpowiednio dobrany sposób ograniczyć poprzez świadomie dobrany system usprawniania. Wczesne wykrycie zaburzeń w postawie ciała może uchronić dziecko przed dalszym ich pogłębianiem i daje szansę skutecznego leczenia. Każda wada w obrębie ciała wykryta u dziecka wymaga obserwacji. Dziecko w fazie wzrostu powinno mieć przeprowadzane okresowe kontrole przeciętnie 2 – 3 razy do roku by w porę dostrzec ewentualne pogorszenie, zakładając iż wada jest w miarę ustabilizowana. Jeżeli mamy do czynienia ze znaczną progresją wady należy te kontrole przeprowadzać częściej. Wada postawy wcześnie nie rozpoznana i nie leczona utrwala się, co może doprowadzić do zmian przeciążeniowych oraz przykrych dolegliwości u człowieka dorosłego tj. np. zmiany zwyrodnieniowych stawów.
Jednym z głównych czynników zapobiegających wadom postawy jest ruch. Szczególnie cenne są te formy aktywności ruchowej, które dziecko może wykonywać przez całe życie. Należą do nich: pływanie czy jazda na rowerze. W prawidłowej korekcji ważny element stanowi zaplanowanie rozkładu dnia dziecka nie pomijając fazy nocnego snu. Kluczowe dla prawidłowego nocnego odpoczynku jest dobranie odpowiedniego materaca (jego grubości i twardości), poduszki tak aby wypełniała przestrzeń w odcinku szyjnym kręgosłupa. Po fazie snu kolejnym etapem powinna być poranna gimnastyka trwająca ok. 10 min w wywietrzonym pomieszczeniu po których następuje poranna higiena. Podczas zajęć lekcyjnych dzieci powinny siedzieć w odpowiednio dopasowanych ławkach, które nie wymuszają błędnego stereotypu postawy. To samo tyczy się dostosowania mebli w domu, przy których dziecko odrabia lekcję jak również odpowiednio dopasowany tornister. Każdy rodzić powinien w miarę swoich możliwości zapewnić dziecku dodatkowe zajęcia pozalekcyjne w formie ruchu tak aby po wielogodzinnym spędzaniu czasu w wymuszonej pozycji siedzącej dziecko miało trochę ruchu. Na efektywne skorygowania wady w budowie ciała ma wpływ nie tylko fizjoterapeuta ale przede wszystkim konsekwentny rodzic. Nawet dwukrotne (w tygodniu) uczestnictwo dziecka w zajęciach z gimnastyki korekcyjnej czy terapii manualnej dla większości dzieci nie jest wystarczające, choć często spotykam się w swojej pracy z rodzicami którzy przychodząc na zajęcia ze swoimi pociechami uważają iż po serii takich ćwiczeń ich dziecko będzie już ,,zdrowe”. Niejednokrotnie niezbędne jest kontynuowanie ćwiczeń w domu i przestrzeganie określonych zaleceń i przeciwwskazań.
Podstawowymi działaniami w zakresie profilaktyki wad postawy są:
1. Ograniczenie siedzącego trybu życia, zwiększenie ogólnej sprawności ruchowej człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem form, dzięki którym wzmacniamy mięśnie grzbietu i brzucha, dobór ćwiczeń mających na celu kształtowanie prawidłowych krzywizn kręgosłupa, a nie ich niwelowanie;
2. Nauczenie we wczesnym dzieciństwie, a następnie wyrabiane nawyku utrzymania prawidłowej postawy ciała we wszystkich czynnościach życia, a zwłaszcza w których kręgosłup mógłby być przeciążony, przestrzeganie prawidłowej postawy ciała przy pracy i w czasie odpoczynku;
3. Dostosowanie sprzętów domowych i środowiska, w których przebywamy, do potrzeb i możliwości fizjologicznych naszego kręgosłupa.
4. W przypadku stwierdzenia u dziecka wady postawy niezbędne jest odpowiednie postępowanie korekcyjne. Bardzo ważny jest czynny udział rodziców w instruktażu w zakresie ćwiczeń domowych, gdyż podstawową formę oddziaływania korekcyjnego powinny stanowić, prócz zajęć gimnastyki korekcyjnej w szkole czy ośrodku rehabilitacji dziecięcej, ćwiczenia domowe.
5. Aby proces korygowania wad mógł być w pełni efektywny, rodzice powinni opanować ogólne zasady doboru ćwiczeń korekcyjnych, ponieważ dzięki poznaniu tych zagadnień będą mogli w sposób świadomy pomóc dziecku w ćwiczeniach.
mgr fizjoterapii Joanna Bratkowska-Patejuk