Celiakia

Celiakia, znana również jako choroba trzewna, to genetyczna przewlekła choroba autoimmunologiczna. Charakteryzuje się nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na gluten, prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego tj. zaniku kosmków jelitowych co skutkuje zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych. Kluczowym elementem leczenia celiakii jest całkowite wyeliminowanie z diety produktów i potraw zawierających gluten.  Celiakia jest chorobą, w której nie ma miejsca na jakiekolwiek odstępstwa od diety bezglutenowej. Nawet niewielkie ilości glutenu mogą wywołać objawy i spowodować uszkodzenie jelit.  Gluten to białko obecne w niektórych zbożach. Z

Gdzie znajduje się gluten?

Zboża zawierające gluten:

1. Pszenica i jej odmiany:
   • kamut
   • płaskurka
   • samopsza
   • orkisz
   • durum
2. Żyto
3. Jęczmień

Kasze zawierające gluten:

1. Kasza manna
2. Kasza jęczmienna i jej odmiany:
   • perłowa
   • pęczak
   • mazurska

Produkty spożywcze zawierające gluten:

• mąka pszenna i jej przetwory: chleb, bułki, ciasta, ciastka, makarony, pizza, tortille pszenne.
• produkty jęczmienne: słód jęczmienny, ekstrakt słodowy, piwo.
• produkty żytnie: chleb żytni, pieczywo żytnie.
• produkty przetworzone: sosy, zupy instant, wędliny, marynaty, przekąski, przyprawy (mogą zawierać gluten jako dodatek).
• gotowe dania: mrożone potrawy, fast food, niektóre słodycze i batony.

Niektóre zboża, które naturalnie nie zawierają glutenu, mogą być zanieczyszczone podczas uprawy, zbioru lub przetwarzania. Przykładem jest owies, choć naturalnie bezglutenowy, często jest zanieczyszczony pszenicą, jęczmieniem lub żytem. Dostępne są jednak wersje owsa certyfikowane jako bezglutenowe. Istotne jest, żeby osoby chore na celiakie wybierały produkty ze znakiem Przekreślonego Kłosa — to zarówno polski, jak i międzynarodowy symbol bezpiecznej i bezglutenowej żywności.

Celiakia – jakich zasad warto przestrzegać w domu?

Należy zachować szczególną ostrożność, aby nie dopuścić do zanieczyszczenia glutenem produktów oznaczonych symbolem przekreślonego kłosa. Osoby chore na celiakię powinny wprowadzić kilka kluczowych zasad w swoim gospodarstwie domowym:

• oddzielna szafka – przechowuj certyfikowane produkty bezglutenowe w oddzielnej szafce, aby uniknąć kontaktu z produktami zawierającymi gluten

• własne narzędzia kuchenne – korzystaj z osobnej deski do krojenia, noża, zastawy stołowej oraz garnków przeznaczonych wyłącznie do przygotowywania potraw bezglutenowych
  
  Dzięki przestrzeganiu tych zasad można zminimalizować ryzyko przypadkowego zanieczyszczenia glutenem i zapewnić bezpieczeństwo spożywanych posiłków.

Celiakia – jakie są alternatywy dla osób na diecie bezglutenowej?

Alternatywą dla osób na diecie bezglutenowej są dostępne są liczne produkty zbożowe takie jak:

• ryż
• kukurydza
• gryka
• proso
• quinoa
• amarantus
• teff
• sorgo
• komosa ryżowa

Osoby z celiakią muszą przestrzegać diety bezglutenowej, co może wpływać na trawienie i regularność wypróżnień. Aby uniknąć zaparć, warto przestrzegać kilku zasad zdrowego odżywiania:

• Wybieraj produkty bogate w błonnik
  Warzywa i owoce: Staraj się jeść co najmniej 3 porcje warzyw i 2 owoców dziennie. Włącz do diety surowe, gotowane i pieczone warzywa oraz owoce z jadalną skórką.
  Pełnoziarniste produkty bezglutenowe: Sięgaj po pełnoziarniste alternatywy, takie jak ryż brązowy, komosa ryżowa, gryka, amarantus, proso, teff i owies certyfikowany jako bezglutenowy.
  Rośliny strączkowe: Fasola, soczewica, groch i ciecierzyca są doskonałym źródłem błonnika i białka.
  
• Pij odpowiednią ilość wody
  Spożywaj co najmniej 8 szklanek wody dziennie, aby wspomagać trawienie i utrzymać prawidłową konsystencję stolca. W przypadku zaparć warto wypić na czczo ciepłą wodę przegotowaną
  
• Spożywaj zdrowe tłuszcze
  Oliwa z oliwek, awokado, orzechy i nasiona; zdrowe tłuszcze pomagają w trawieniu i mogą ułatwiać przechodzenie pokarmu przez układ pokarmowy
  
• Regularność posiłków
  Stałe pory posiłków; regularne spożywanie posiłków może pomóc w regulacji pracy jelit i zapobieganiu zaparciom.
  
• Unikaj przetworzonych produktów bezglutenowych
  Wybieraj naturalne, nieprzetworzone produkty bezglutenowe, które często są bogatsze w błonnik i składniki odżywcze.
  
• Aktywność fizyczna
  Regularne ćwiczenia; aktywność fizyczna, taka jak spacery, jogging czy joga, wspomaga pracę układu pokarmowego i może zapobiegać zaparciom.
  
• Uzupełnianie diety o probiotyki
  Sięgaj po naturalne źródła probiotyków. Jogurt naturalny (bezglutenowy), kefir, kiszona kapusta i inne kiszonki mogą wspomagać zdrową florę bakteryjną jelit.

Diagnostyka celiakii

Diagnostyka celiakii jest kluczowa dla potwierdzenia obecności choroby i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Proces diagnostyczny obejmuje kilka etapów, w tym wywiad medyczny, badania serologiczne, biopsję jelita cienkiego oraz testy genetyczne.

1. Wywiad medyczny i objawy kliniczne

Diagnostyka zaczyna się od dokładnego wywiadu medycznego i oceny objawów klinicznych. Objawy jakie daje celiakia mogą być różnorodne i obejmować zarówno objawy ze strony układu pokarmowego, jak i inne niespecyficzne symptomy, takie jak:

• biegunka
• bóle brzucha
• wzdęcia
• utrata masy ciała
• zmęczenie
• niedokrwistość
• wysypki skórne (opryszczkowate zapalenie skóry)
• u małych dzieci niski wzrost, duży niespecyficzny brzuszek

2. Badania serologiczne

Badania krwi: Wykonuje się testy serologiczne w celu wykrycia specyficznych przeciwciał, które są charakterystyczne dla celiakii. Najczęściej stosowane testy obejmują:

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG-IgA)
• przeciwciała przeciwko endomysium (EMA-IgA)
• przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (DGP-IgA i DGP-IgG)

Pozytywny wynik jednego z tych testów sugeruje możliwość celiakii, ale do potwierdzenia diagnozy potrzebne są dalsze badania.

3. Biopsja jelita cienkiego

Endoskopia: W przypadku pozytywnych wyników badań serologicznych przeprowadza się biopsję jelita cienkiego. Zabieg ten polega na pobraniu próbek tkanek z dwunastnicy (pierwsza część jelita cienkiego) za pomocą endoskopu.

• Ocena histopatologiczna: Próbki są badane pod mikroskopem w celu wykrycia charakterystycznych zmian w błonie śluzowej jelita, takich jak zanik kosmków jelitowych, przerost krypt i nacieki limfocytarne.

Biopsja jest uważana za złoty standard w diagnozowaniu celiakii i jest niezbędna do potwierdzenia choroby.

4. Testy genetyczne

Badania genetyczne: Testy na obecność genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8 mogą być pomocne w diagnozowaniu celiakii, szczególnie w przypadkach wątpliwych. Większość osób z celiakią posiada jeden z tych genów.

5. Ocena reakcji na dietę bezglutenową

Ocena kliniczna: Po potwierdzeniu diagnozy przez biopsję, pacjent powinien rozpocząć dietę bezglutenową. Poprawa stanu zdrowia i ustąpienie objawów po wprowadzeniu diety bezglutenowej jest dodatkowym potwierdzeniem diagnozy celiakii.

Podsumowując, diagnostyka celiakii jest wieloetapowym procesem, który obejmuje wywiad medyczny, badania serologiczne, biopsję jelita cienkiego oraz, w niektórych przypadkach, testy genetyczne. Dokładne przeprowadzenie tych badań jest kluczowe dla prawidłowego rozpoznania choroby i wdrożenia odpowiedniego leczenia, które polega na przestrzeganiu diety bezglutenowej. Współpraca z lekarzem specjalistą oraz regularne monitorowanie stanu zdrowia są niezbędne do poprawy jakości życia osób chorych. Konsultacja z dietetykiem klinicznym może dodatkowo wspierać pacjentów w dostosowaniu diety i zapewnieniu odpowiedniego odżywiania.